Author: Mohammed Ghassani

Multimedia Journalist. Poet. Author.
KISWAHILI KINA WENYEWE

Baina ya Mkosaji, Mkoseaji na Mkosefu

Mohammed Ghassani

Mkosaji, mkoseaji na mkosefu ni watu watatu tafauti kwa Kiswahili, ingawa kuna mahala panaweza kuwa na mgusano wa kimantiki.

Mkosaji (kutokana na kitendo “kukosa) ni mtu aliyekuwa akitaka jambo na akalikosa, ndiyo maana kuna msemo “Maneno ya Mkosaji”. Kuna kisa mashuhuri cha bweha aliyezilaani zabibu baada ya kujaribu mara kadhaa azipate lakini akawa hazipati. Akasema: “Zabibu zenyewe mbaya, mbovu, chafu!” Hayo ndiyo maneno ya mkosaji. Kilugha, kitendo “kukosa” kina wahusika wawili tu: aliyekosa (mtenda) na alichokikosa (mtendwa). Kwenye kisa chetu; mkosaji ni BWEHA na alichokikosa ni ZABIBU.

Mkoseaji ni kutokana na kitendo “kukosea” yaani “kutenda kosa”. Tunaambiwa kuwa: “Kila mmoja ni mkoseaji na mbora wa wakoseaji ni yule mwenye kuomba msamaha.” Kilugha, kitendo “kukosea” kina wahusika watatu: aliyetenda kosa (mtenda), kosa lililotendwa (mtendwa) na yule ambaye kosa hilo limetendwa kwake (mtendewa).

Mara kadhaa watumiaji wasiozingatia matumizi sahihi ya maneno, husema mkosaji (aliyekosa kitu) wakimaanisha mkoseaji (aliyetenda kosa), na hali ya kuwa hawa ni watu wawili tafauti. Mtu anaweza kulikosa jambo si kwa sababu ametenda kosa. Bweha wetu amezikosa zabibu si kwa kuwa ametenda kosa, lakini kwa sababu zilipowekwa ni mahala pa juu sana, naye kila akirukia hapafikii kwa sababu ya udogo wake. Maumbile yake si kosa lake. Ndivyo alivyoumbwa.

Hata hivyo, kama nilivyosema kabla, kunaweza kuwapo mgusano wa kimantiki baina ya wawili hao (mkosaji na mkoseaji). Bweha wetu alipoamua sasa kuzilaani zabibu kwa ubovu, ubaya na uchafu alikuwa anakosea (anatenda kosa). Anazikosea zabibu kwa kuzizulia, anajikosea mwenyewe kwa kujijengea sababu za uongo badala ya kutafuta njia nyengine mpya za kuzipata zabibu au kukiri kuwa kwa kimo chake kilivyo hana uwezo wa kuzipata. Hapa ndipo maneno mawili haya (kukosa na kukosea) yanapounganika. Katika uhalisia wa maisha, tupo wengi baada ya kuwa wakosaji kwa kukosa tunalolitaka, tunajipandisha (au kujishusha) daraja na kuwa pia wakoseaji.

Ama mkosefu (kutokana na kitendo “kukoseka”) liko mbali zaidi ya yote mawili – mkosaji na mkoseaji. Hili hutumika zaidi kwenye lahaja yangu ya Kipemba, ambapo mtu akiitwa mkosefu (hakika tunasema NKOSEFU) huwa ameshushwa sana hadhi yake. Maana yake ni mtu asiyekuwa na maana, ambaye hana analolifanya likawa la manufaa kwake wala kwa wengine. Huwa mtu aliyekula hasara, aliyehasirika.

Kilugha, kitendo “kukoseka” hakina mtenda wala mtendewa wala mtendwa, bali kina mtendeka. Kwa kuwa ni kitenzi kilichomo zaidi kwenye lahaja ya Kipemba, hata uambishi wake huwa unafuata lahaja hiyo. Vyenginevyo, hakina ladha au kinakuwa na maana nyengine tafauti kabisa unapokiambisha kwa kutumia kiitwacho Kiswahili Sanifu. Kwa Kipemba, huwa tunasema: miye n’nakoseka, weye kun’koseka, yeye kan’koseka, siye tun’koseka, nyiye mun’koseka, wao wan’koseka. Lakini ukikitia kwenye Kiswahili Sanifu ukasema: “Mimi nilikoseka” utakuwa unamaanisha “mimi nilinusurika” au “mimi niliokoka.” Na ukiongeza kiambishi -na mwisho wake, ukasema: “mimi nilikosekana”, utakuwa unamaanisha kuwa “mimi sikuonekana” au “mimi sikuwepo mahala hapo!”

Lakini kama yalivyo maneno mawili ya awali (kukosa na kukosea) na hili nalo (kukoseka) linaweza kuwa na muunganiko wa kimantiki na wenzake. Ukosefu ni matokeo ya muda mrefu wa kuyakosa mambo unayoyataka na kukosea (kutenda makosa) baada ya kuyakosa huko. Sababu za kuyakosa unayoyataka zinaweza kuwa nje ya uwezo wako, lakini kwa kutokujitathmini kwako, ukawa unafanya makosa yale yale kuyatafuta na unarejea mule mule mwenye kuyakosa, hatimaye unakuwa mzoefu wa kukosa na kukosea, na ndiye huyo MKOSEFU.

Kwa hivyo, Bweha wetu alianza kwa kuwa mkosaji tu na hakuwa na kosa lolote, lakini kisha akawa mkoseaji kwa kutenda kosa la kuzilaumu zabibu alizozikosa badala ya kuchunguza sababu za kuzikosa na kuzirekebisha (kama anaweza) na mwisho naye akawa mkosefu – mzoefu wa kukosea, hana maana, ama kama mama yangu alivyokuwa akisema: HAFAI PESA MBILI, SI WA KUPIKIA WALA WA KUOPOLEA!

BLOG POSTS, ZANZIBAR DAIMA PUBLISHING

Dhuluma Iliyodumu na Kudamirisha

Mohammed Ghassani

Mwaka wa nane sasa huu, Wazanzibari walio wengi wamekataa kushawishika kuwa viongozi wa Uamsho wanaoshikiliwa na dola walitenda kosa lolote linalotajwa na dola hiyo. Kwa miaka yote hii minane, msimamo wao umesalia kuwa ule ule mmoja: kwamba hii ni dhuluma ya kisiasa iliyotendwa kwao na adhabu waliyobebeshwa kwa niaba ya Wazanzibari wenzao. Walipelekwa “wakanyelee ndooni” (kwa maneno ya Balozi Seif Ali Iddi) ili liwe funzo kwa wengine wenye mtazamo wa kisiasa waliokuwa wakiuhubiri viongozi hawa hadharani – msimamo wa ZANZIBAR HURU.

Waliingizwa korokoroni wakati Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ikitawaliwa na Jakaya Kikwete na Zanzibar chini ya Ali Mohamed Shein. Kikwete akaondoka, akaja John Magufuli, na Shein akaondoka akaja Hussein Ali Mwinyi. Wao wamo ndani wakiendelea kunyelea ndooni. Sasa Magufuli naye ameondoka, amekuja Mama Samia Suluhu Hassan. Haijulikani ikiwa na Mama Samia na Dk. Hussein nao wataondoka na kuwaacha humo humo ama la!

Linalofahamika wazi ni kuwa hii ni dhuluma. Dhuluma iliyodumu kwa muda mrefu. Na kama isemwavyo: “Dhuluma haidumu na ikidumu hudamirisha”, hapana shaka hii imeshadamirisha na inaendelea kudamirisha wengi na vingi.

Kwa upande wa mahabusu hawa, zinadamirika afya zao, zinadamirika nyumba zao, wanadamirika watoto wao – yanadamirika maisha kwa ujumla wake. Ninachowaombea ni kuwa zisidamirike akili na dhamira zao njema.

Kwa upande wa walioamini kuwa wanawapigania – namaanisha Wazanzibari wenzao – umedamirika uthubutu na fakhari yao. Ile hamasa waliyokuwa wakiionesha kwenye mikusanyiko ya Uamsho na moyo wa kutaka Uhuru zaidi kwa nchi yao, vimedamirika.

Nilipokuwa likizo wakati fulani nilihudhuria mikutano hiyo kwa ajili ya kuchukuwa picha. Nakumbuka ulifanyika Mfenesini, Magharibi ya Unguja. Umma ulikuwa mkubwa na hamasa ilikuwa ya juu. Walikuwa wakijitolea kwa hali na mali kukusanya walichonacho ili kulipeleka vuguvugu mbele. Nakumbuka lilipopita “kapu” la michango, licha ya umasikini wao, walilijaza noti za elfu moja moja, mbili mbili, tano tano na wengine hata kumi kumi. Hivi leo, Wazanzibari hawa hawa wanashindwa kujikusanya kuziafu familia za viongozi wao walioswekwa ndani kwa ajili ya kupigania dhamira ya pamoja. Wamedamirika!

Kwa waliowachukuwa na kuwapeleka Bara wakanyelee ndooni, nao pia wamedamirika. Hishima yao mbele ya jamii ya Wazanzibari walio wengi imeshuka kwa kasi ya ajabu na haijawahi tena kupanda hadi sasa. Niliwahi kupewa dondoo za moja ya tafiti zilizoagizwa na watawala kuelekea uchaguzi wa 2015, ambapo utafiti ulieleza wazi athari kubwa ya kisiasa kwa watawala kutokana na dhuluma hii. Upande wa kaskazini mwa kisiwa cha Unguja ulidamirika moja kwa moja. Si ajabu kwamba kuanzia hapo, walipaswa kutumia uharamia ule ule wanaoutumia kisiwani Pemba.

Kwa waliojifanya kuibeba dhuluma hii mabegani mwao, mintarafu ya serikali ya Muungano, nao ni hivyo hivyo. Wanajuwa kuwa hawana kesi ya kuwafungulia. Wanajuwa kuwa hakuna ugaidi uliotendeka. Wanajuwa kuwa hawana haki ya kuwashikilia. Matokeo yake, siku zinakatika na tope la aibu limewakaa usoni pao. Labda, kuna wakati hutaka kuwaachia huru, lakini kwa dhuluma waliowatendea hukhofia kitakachojiri baada ya hapo. Kwa hivyo, wakaamuwa kuiendeleza dhuluma ili kuilinda dhuluma ya awali na kukwepa mwisho wa dhuluma yao. Wanadamirika.

Dhuluma haidumu na ikidumu hudamirisha. Kwa hakika, Zanzibar nzima imedamirika kwa dhuluma hii dhidi ya viongozi wa Uamsho. Imekuwa kama laana kwa nchi na viongozi na watu wake – walio kwenye madaraka na walio nje ya madaraka. Hali ya kiuchumi ya nchi na wananchi wake ni mbaya sana. Kisayansi ni shida kuhusisha dhuluma dhidi ya Uamsho na ugumu huu, maana hali pia haikuwa nzuri kabla ya dhuluma kutendeka. Lakini kiroho ni rahisi kuuona uhusiano baina ya dhuluma na dhiki.

Tuna wiki moja na kidogo kuingia kwenye Ramadhani, mwezi wa msamaha, rehema na huruma. Ombi langu kwa wenye mamlaka kote Tanzania na Zanzibar: tuondoleeni dhuluma hii. Watoweni viongozi wa Uamsho.

Mohammed Ghassani
3 Aprili 2021
Bonn

BLOG POSTS

A Hero Without Uniform: Leyla Mohammed Yahya and her Bigger Heart

Mohammed Ghassani

It was just a simple idea from her seven-year-old daughter – who was not even born in Zanzibar – that changed the whole holiday story into a charity that is now touching lives of hundreds of young Zanzibaris in remote villages. The Bigger Heart Zanzibar was established by Leyla Mohammed Yahya and her Wales-born daughter, Nawal.

BLOG POSTS

N’na Kwetu: A Chat with Sheikh ‘Mutta’ (Ep. 2): Fleeing Zanzibar and new life in a foreign land

Mohammed Ghassani

It was the hot summer of 1966 that was his first experience in the land that would be his new home – Dubai, all the way from tropical islands of Zanzibar. Today Sheikh Mohammed Abdulmuttalib ‘Mutta’ is recalling his first days in the foreign land and how the government of Dubai did all it takes to comfort Zanzibari refugees.